ردیفی تازه برای سنتور، نگاهی به کتاب ”هفت دستگاه و پتج آواز موسیقی ایرانی“ برای سنتور – اثر ارفع اطرایی، پژمان اکبرزاده
ارفع اطرایی، تکنواز سنتور و پژوهشگر موسیقی ایرانی، اخیرا” ردیف آوازی زنده یاد محمود کریمی را برای سنتور گردآوری و نغمه نگاری کرده که در کتابی ۲۸۸ صفحه ای به چاپ رسیده است.
اطرایی (متولد ۱۳۲۰ در تهران) از دانش آموختگان هنرستان موسیقی ملی است که از سال ۱۳۴۰ تا ۱۳۵۹ ضن تدریس در هنرستان و پرورش نوازندگان متعدد، با ارکستر شماره یک اداره هنرهای زیبا (ارکستر صبا) به رهبری حسین دهلوی، گروه فردوسی (به سرپرستی محمود تاجبخش) و ... همکاری داشته است. از وی تا کنون پنج کتاب دیگر با عناوین ”فرهنگ موسیقی ایران“، ”زندگی و آثار حبیب سماعی“، ”دوازده مقام موسیقی ملی ایران“، ”ناظمی و سنتور“ و ”بوی جوی مولیان“ (افسانه های موسیقی ایران) در دسترس علاقه مندان قرار گرفته است.
وی درباره آخرین اثر خود چنین می گوید:
”کتاب ((هفت دستگاه و پنج آواز موسیقی ایرانی برای سنتور)) در اصل ردیفی است که استاد محمود کریمی خوانده اند. این ردیف یکبار به صورت مختصر توسط دکتر محمد تقی مسعودیه آوانگاری شد که بیشتر جنبه پژوهشی دارد. من از سالها پیش، از همان زمانی که دکتر مسعودیه اثر خود را به چاپ رساند علاقه مند بودم که آنرا به شاگردانم در هنرستان آموزش دهم ولی خواندن آن خط چندان راحت نبود و تخصص زیادی را می طلبید لذا پیشنهاد شد که آنرا به شیوه راحت تری بنویسم. من هم با این زمینه که خودم این ردیف را در دوره لیسانس نزد مرحوم کریمی آموخته بودم کار را شروع کردم. نخستین چاپ این کار در سال ۱۳۶۸ توسط نمایندگی وزارت ارشاد در اصفهان انجام شد که در آن هم سعی کردم از خط بین المللی استفاده شود مثلا“ ریز را با علامت ترموله نشان دادم. با وجود اینکه سعی شد از نت نویسی خوبی استفاده شود باز هم نت ها قدری شلوغ و فشرده بود. این کتاب سالها در دسترس علاقه مندان قرار داشت و حتی در سالهای اخیر به صورت فتوکپی و با کیفیت بسیار پایین به فروش می رفت.در نتیجه به این فکر افتادم که این اثر با کامپیوتر نت نویسی شود تا کاملا” باز و روشن باشد. امتیاز این ردیف این است که چون در اصل به صورت آواز بوده حرکت ملودی ها و اجرای خطوط موسیقی کاملا” به آزادی و روانی صورت گرفته در صورتیکه وقتی ما برای ساز قطعه ای می نویسیم تکنیک خاص آن ساز را هم در نظر می گیریم و سعی می کنیم ملودی به گونه ای چرخانده شود که با ساز هماهنگ باشد. ولی در اینجا چون با آواز سروکار داشته ایم به راحتی هر مانوری روی ملودی ها داده شده و این خود موجب زیبایی کار شده است. از سوی دیگر حافظان این ردیف (مرحوم عبدالله دوامی و مرحوم محمد ایرانی مجرد) هنرمندانی بسیار خوش ذوق و امروزی بوده اند و ملودی ها را شیرین تر و قابل فهم تر کرده اند (به ویژه برای شاگردان که گوششان از ردیف های قدیمی قدری خسته است.) حدود پنجاه سال از چاپ این ردیف ها گذشته، گوشها فرق کرده، زمانه و خواسته ها تغییر کرده و در هر صورت این ردیف ها همانطور که استاد پایور به کار گرفته اند باید در چارچوب اصلی خودش تغییراتی کند. الان گوش ها پر شده از موسیقی ایرانی، هندی، ترکی، عربی و ... ارتباطات بسیار زیاد شده و انواع موسیقی به گوش جوانان می رسد. باید ردیف را به شکلی درآورد که قدری مانوس تر و قابل هضم تر باشد. بصورت قدیمی کمی ثقیل است. امتیاز دیگر ردیف حاضر این است که شعر روی جملات است. وقتی با شعر کار شود موسیقی دیرتر از ذهن می رود و به تجربه ثابت شده حفظ کردن آن بسیار ساده تر می شود.“
اطرایی در ادامه افزود: ”استاد کریمی یک ردیف نسبتا ساده تر داشتند که دکتر مسعودیه آنرا آوانویسی کرده اند ولی پس از آن به شاگردان قوی تر، گوشه های بیشتری را درس می دادند همراه حرکت ها و گردش های سنگین تر و زیباتر. این گوشه ها را هم به این مجموعه اضافه کرده ام. اذا به عقیده من این ردیف کامل ترین ردیفی است که برای سنتور وجود دارد. ردیف های استاد صبا و استاد پایور بسیار با ارزش هستند ولی گوشه های زیادی را زیادی را کم دارند. شاید مناسب بوده در آن زمان به آن شیوه با شاگردان کار شود. در کتاب حاضر، همچنین انواع کوک های معمول سنتور پیشنهاد شده چون به جز راست کوک و چپ کوک از کوک دیگری هم در سنتور استفاده می کنیم.“
پژمان اکبرزاده ، تهران